Warto wiedzieć

Witamina D

 
 

Witamina D należy do rozpuszczalnych w tłuszczach steroidów. Występuje ona w kilku formach, do których możemy zaliczyć:

  • kalcyferol – witaminę D1, występującą głównie w tranie,
  • ergokalcyferol – witaminę D2, występującą w różnych roślinach, grzybach i drożdżach,
  • oraz cholekalcyferol – witaminę D3 pochodzenia zwierzęcego.

Po aktywacji metabolicznej aktywność witaminy D wykazują cholekalcyferol oraz ergokalcyferol.  W stosunku do witaminy D2 cholekalcyferol wykazuje dłuższe działanie oraz 2-10-krotnie większą efektywność.

Witamina D3 należy do witamin, które organizm ludzki jest w stanie wyprodukować samodzielnie. W pierwszym etapie syntezy znajdujący się w skórze 7-dehydrocholesterol (prowitamina D) pod wpływem promieniowania UVB (290 – 315 nm) ulega aktywacji do cholekalcyferolu, który uwalniany jest do krwi. Następnie aktywacja przebiega dwuetapowo. Pierwszy etap zachodzi w wątrobie, gdzie cholekalcyferol ulega hydroksylacji i powstaje 25-hydroksycholekalcyferol. Jest on główną postacią witaminy D obecną w krwioobiegu, dlatego badając stan zaopatrzenia organizmu w witaminę D oznacza się właśnie ten metabolit. Drugi etap zachodzi głównie w kanalikach nerkowych i prowadzi do powstania formy aktywnej biologicznie – 1α,25dihydroksycholekalcyferolu (kalcytriolu) (1 mg = 40 000 IU).

Główna rola witaminy D w organizmie człowieka związana jest z regulacją gospodarki wapniowo-fosforanowej oraz modelowaniem i mineralizacją kości. Kalcytriol stymuluje zwiększoną resorpcję wapnia, oddziałując na komórki jelita cienkiego oraz jest promotorem odkładania wapnia w macierzy kostnej i różnicowania się osteoblastów. Jednakże obecność receptora witaminy D w tkankach niezwiązanych z utrzymaniem homeostazy wapniowo-fosforanowej wskazuje na szerszy zakres działania tego hormonu witaminowego, który obejmuje udział w wydzielaniu insuliny, zwiększaniu siły mięśni, regulacji procesu proliferacji i różnicowania komórek, jak również wpływ na procesy angiogenezy oraz apoptozy.

Prawidłowe stężenia 25-OH-D3 w surowicy krwi u zdrowych dzieci mieszczą się w granicach 20-80 ng/ml (50 nmol/l – 200 nmol/l), natomiast u osób dorosłych: od 30 ng/ml (75 nmol/l).

Zawartość cholekalcyferolu w produktach spożywczych (tłuste ryby morskie, tran, grzyby) jest stosunkowo niewielka w porównaniu z ilością, którą możemy uzyskać  w wyniku krótkiej ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Obecna w organizmie witamina D w 90% ma pochodzenie endogenne, jednak jej synteza w skórze jest ograniczana przez wiele czynników, do których można zaliczyć zarówno czynniki środowiskowe, jak i geograficzne.

Istotny wpływ na intensywność syntezy witaminy D ma:

  • szerokość geograficzna,
  • stopień nasłonecznienia,
  • pora roku,
  • pora dnia,
  • pigmentacja skóry,
  • wiek,
  • używanie filtrów przeciwsłonecznych,
  • ilość tkanki tłuszczowej organizmu,
  • wskaźnik masy ciała (BMI),
  • stopień zanieczyszczenia powietrza,
  • oraz grubość pokrywy chmur.

Stan, w którym stężenie 25-hydroksycholekalcyferolu jest mniejsze niż 75 nmol/l (30 ng/ml) określa się jako niedobór witaminy D. Jest on bardzo powszechny, a szczególnie narażone są populacje krajów położonych na wyższych szerokościach geograficznych, m.in. Polska.

W zdrowej populacji przyczyn niedoboru może być wiele. Wiążą się one z niedostateczną podażą w diecie, brakiem lub upośledzeniem procesów syntezy skórnej (niskie nasłonecznienie, stosowanie filtrów przeciwsłonecznych, częste przebywanie w sztucznie oświetlonych pomieszczeniach, itp.), starzeniem się, chorobami przewodu pokarmowego, zaburzeniami nerek, wątroby.

Prawidłowe zaopatrzenie organizmu w witaminę D jest niezbędne w każdym okresie życia, jednak wydaje się, szczególnie przestrzegane powinno być u dzieci i młodzieży.

Zważywszy, iż zakres działania witaminy D jest bardzo rozległy, jej niedobór zwiększa ryzyko wystąpienia chorób o odmiennej etiologii. Do najczęstszych skutków niedoboru zalicza się krzywicę u dzieci, osteomalację u dorosłych, jak również osteopenię i osteoporozę u osób w dowolnym wieku. Niedobór witaminy D wpływa również na osłabienie mięśni szkieletowych, co sprzyja upadkom i w konsekwencji złamaniom kości.

W ostatnich latach udowodniono, iż niedobór witaminy D sprzyja rozwojowi nowotworów, m.in. raka piersi, raka prostaty, raka jelita grubego oraz zwiększa zachorowalność na choroby układu krążenia i nadciśnienie tętnicze, infekcje górnych dróg oddechowych, jak również prowadzi do obniżenia aktywności układu odpornościowego i zwiększa podatność na choroby autoimmunizacyjne.

W Polsce synteza skórna ma miejsce od kwietnia do września, w godzinach 10-15, jednak konieczne jest zapewnienie minimum 15 min. ekspozycji na słońce 18% powierzchni ciała (kończyny dolne, przedramiona) bez stosowania filtrów ochronnych.

W dzisiejszych czasach coraz częściej zapewnienie organizmowi odpowiedniej ilości witaminy D wymaga stosowania suplementów diety.

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę D3 jest bardzo dyskusyjne. Prof. A. Milewicz uważa, że jest to 2 000 IU, natomiast prof. E. Sewerynek, że 30 000 IU.

Dzienna dawka witaminy D (pochodząca ze wszystkich źródeł) nie powinna być niższa niż 400 IU w całym okresie rozwojowym. W przypadku niemowląt (0. – 1.  roku życia) wartości zalecanego dziennego spożycia wynoszą 800 IU, dla dzieci od 1. – 9. roku życia – 600 IU, a dla młodzieży w wieku 10. – 18. roku życia – 400 IU. Polskie normy nie określają zalecanego dziennego spożycia dla osób dorosłych do 60. roku życia, natomiast osobom po 60. roku życia zaleca się dostarczanie 400 IU  witaminy D3 dziennie

Suplementacja jest wskazana w okresie dojrzewania (poza miesiącami letnimi) i dorastania, jak również u osób po 65 roku życia.  Należy pamiętać o istotnej roli wapnia, który w ilości zgodnej z normami, jest niezbędny do kalcemicznego  działania witaminy D.

Źródła:

  1. http://www.aptekarzpolski.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=953&Itemid=86
  2. Kosińska J., Billing-Marczak K., Krotkiewski M. 2008. Nowe nieznane funkcje witaminy D. Borgis – Medycyna Rodzinna 2, s. 34-47
  3. Anuszewska E. luty 2011. Nowe spojrzenie na witaminę D. Gazeta Farmaceutyczna. Nr 2 s. 32-35
  4. Tukaj C. 2008. Właściwy poziom witaminy D warunkiem zachowania zdrowia. Postepy Hig Med Dosw 62: 502-510
  5. Nowak J.K. 2012. Rola witaminy D w chorobach ośrodkowego układu nerwowego. Neuropsychiatria i Neuropsychologia 7, 2: 85–96
  6. Frankiewicz T. 2011. Suplementacja witaminą D – czy tylko osteoprotekcja? Przegląd Menopauzalny 4: 328–333
 

Aktualności