Witamina D należy do rozpuszczalnych w tłuszczach steroidów. Występuje ona w kilku formach, do których możemy zaliczyć:

• kalcyferol – witaminę D₁, występującą głównie w tranie,
• ergokalcyferol – witaminę D₂, występującą w różnych roślinach, grzybach i drożdżach,
• oraz cholekalcyferol – witaminę D₃ pochodzenia zwierzęcego.

Po aktywacji metabolicznej aktywność witaminy D wykazują cholekalcyferol oraz ergokalcyferol.  W stosunku do witaminy D₂ cholekalcyferol wykazuje dłuższe działanie oraz 2-10-krotnie większą efektywność.

Witamina D₃ należy do witamin, które organizm ludzki jest w stanie wyprodukować samodzielnie. W pierwszym etapie syntezy znajdujący się w skórze 7-dehydrocholesterol (prowitamina D) pod wpływem promieniowania UVB (290 – 315 nm) ulega aktywacji do cholekalcyferolu, który uwalniany jest do krwi. Następnie aktywacja przebiega dwuetapowo. Pierwszy etap zachodzi w wątrobie, gdzie cholekalcyferol ulega hydroksylacji i powstaje 25-hydroksycholekalcyferol. Jest on główną postacią witaminy D obecną w krwioobiegu, dlatego badając stan zaopatrzenia organizmu w witaminę D oznacza się właśnie ten metabolit. Drugi etap zachodzi głównie w kanalikach nerkowych i prowadzi do powstania formy aktywnej biologicznie – 1α,25dihydroksycholekalcyferolu (kalcytriolu) (1 mg = 40 000 IU).

Główna rola witaminy D w organizmie człowieka związana jest z regulacją gospodarki wapniowo-fosforanowej oraz modelowaniem i mineralizacją kości. Kalcytriol stymuluje zwiększoną resorpcję wapnia, oddziałując na komórki jelita cienkiego oraz jest promotorem odkładania wapnia w macierzy kostnej i różnicowania się osteoblastów. Jednakże obecność receptora witaminy D w tkankach niezwiązanych z utrzymaniem homeostazy wapniowo-fosforanowej wskazuje na szerszy zakres działania tego hormonu witaminowego, który obejmuje udział w wydzielaniu insuliny, zwiększaniu siły mięśni, regulacji procesu proliferacji i różnicowania komórek, jak również wpływ na procesy angiogenezy oraz apoptozy.

Prawidłowe stężenia 25-OH-D₃ w surowicy krwi u zdrowych dzieci mieszczą się w granicach 20-80 ng/ml (50 nmol/l – 200 nmol/l), natomiast u osób dorosłych: od 30 ng/ml (75 nmol/l).

Zawartość cholekalcyferolu w produktach spożywczych (tłuste ryby morskie, tran, grzyby) jest stosunkowo niewielka w porównaniu z ilością, którą możemy uzyskać  w wyniku krótkiej ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Obecna w organizmie witamina D w 90% ma pochodzenie endogenne, jednak jej synteza w skórze jest ograniczana przez wiele czynników, do których można zaliczyć zarówno czynniki środowiskowe, jak i geograficzne.

Istotny wpływ na intensywność syntezy witaminy D ma:

• szerokość geograficzna,
• stopień nasłonecznienia,
• pora roku,
• pora dnia,
• pigmentacja skóry,
• wiek,
• używanie filtrów przeciwsłonecznych,
• ilość tkanki tłuszczowej organizmu,
• wskaźnik masy ciała (BMI),
• stopień zanieczyszczenia powietrza,
• oraz grubość pokrywy chmur.

Stan, w którym stężenie 25-hydroksycholekalcyferolu jest mniejsze niż 75 nmol/l (30 ng/ml) określa się jako niedobór witaminy D. Jest on bardzo powszechny, a szczególnie narażone są populacje krajów położonych na wyższych szerokościach geograficznych, m.in. Polska.

W zdrowej populacji przyczyn niedoboru może być wiele. Wiążą się one z niedostateczną podażą w diecie, brakiem lub upośledzeniem procesów syntezy skórnej (niskie nasłonecznienie, stosowanie filtrów przeciwsłonecznych, częste przebywanie w sztucznie oświetlonych pomieszczeniach, itp.), starzeniem się, chorobami przewodu pokarmowego, zaburzeniami nerek, wątroby.

Prawidłowe zaopatrzenie organizmu w witaminę D jest niezbędne w każdym okresie życia, jednak wydaje się, szczególnie przestrzegane powinno być u dzieci i młodzieży.

Zważywszy, iż zakres działania witaminy D jest bardzo rozległy, jej niedobór zwiększa ryzyko wystąpienia chorób o odmiennej etiologii. Do najczęstszych skutków niedoboru zalicza się krzywicę u dzieci, osteomalację u dorosłych, jak również osteopenię i osteoporozę u osób w dowolnym wieku. Niedobór witaminy D wpływa również na osłabienie mięśni szkieletowych, co sprzyja upadkom i w konsekwencji złamaniom kości.

W ostatnich latach udowodniono, iż niedobór witaminy D sprzyja rozwojowi nowotworów, m.in. raka piersi, raka prostaty, raka jelita grubego oraz zwiększa zachorowalność na choroby układu krążenia i nadciśnienie tętnicze, infekcje górnych dróg oddechowych, jak również prowadzi do obniżenia aktywności układu odpornościowego i zwiększa podatność na choroby autoimmunizacyjne.

W Polsce synteza skórna ma miejsce od kwietnia do września, w godzinach 10-15, jednak konieczne jest zapewnienie minimum 15 min. ekspozycji na słońce 18% powierzchni ciała (kończyny dolne, przedramiona) bez stosowania filtrów ochronnych.

W dzisiejszych czasach coraz częściej zapewnienie organizmowi odpowiedniej ilości witaminy D wymaga stosowania suplementów diety.

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę D₃ jest bardzo dyskusyjne. Prof. A. Milewicz uważa, że jest to 2 000 IU, natomiast prof. E. Sewerynek, że 30 000 IU.

Dzienna dawka witaminy D (pochodząca ze wszystkich źródeł) nie powinna być niższa niż 400 IU w całym okresie rozwojowym. W przypadku niemowląt (0. – 1.  roku życia) wartości zalecanego dziennego spożycia wynoszą 800 IU, dla dzieci od 1. – 9. roku życia – 600 IU, a dla młodzieży w wieku 10. – 18. roku życia – 400 IU. Polskie normy nie określają zalecanego dziennego spożycia dla osób dorosłych do 60. roku życia, natomiast osobom po 60. roku życia zaleca się dostarczanie 400 IU  witaminy D₃ dziennie

Suplementacja jest wskazana w okresie dojrzewania (poza miesiącami letnimi) i dorastania, jak również u osób po 65 roku życia.  Należy pamiętać o istotnej roli wapnia, który w ilości zgodnej z normami, jest niezbędny do kalcemicznego  działania witaminy D.

Źródła:

1. http://www.aptekarzpolski.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=953&Itemid=86
2. Kosińska J., Billing-Marczak K., Krotkiewski M. 2008. Nowe nieznane funkcje witaminy D. Borgis – Medycyna Rodzinna 2, s. 34-47
3. Anuszewska E. luty 2011. Nowe spojrzenie na witaminę D. Gazeta Farmaceutyczna. Nr 2 s. 32-35
4. Tukaj C. 2008. Właściwy poziom witaminy D warunkiem zachowania zdrowia. Postepy Hig Med Dosw 62: 502-510
5. Nowak J.K. 2012. Rola witaminy D w chorobach ośrodkowego układu nerwowego. Neuropsychiatria i Neuropsychologia 7, 2: 85–96
6. Frankiewicz T. 2011. Suplementacja witaminą D – czy tylko osteoprotekcja? Przegląd Menopauzalny 4: 328–333